TÜRK HALI VE KİLİMLERİNDE KULLANILAN BAŞLICA MOTİFLER

TÜRK HALI VE KİLİMLERİNDE KULLANILAN BAŞLICA MOTİFLER

Muska ve Nazarlık

Bazı insanların bakışlarında bir güç
olduğuna, bu bakışların kötülüğe, zarara,
şansızlığa ve hatta ölüme bile sebep
olduğuna inanılır. Nazarlıklar işte bu kem
bakışların etkisini azaltan çeşitli
nesnelerdir. Böylece onu taşıyanları
korur. “Muska” ise sahibini tehlikeli dış
faktörlerden korumak için, sihirli ve dini
bir güce sahip olduğuna inanılan yazılı
bir tılsımdır.

Kuş

Türk halılarında görülen kuş motifleri
çeşitli anlamları ihtiva eder. Baykuş ve
kara karga gibi kuşlar kötü şans anlamına
geldiği gibi; kumru, güvercin ve
bülbüllerde iyi şansı simgelemeleri için
kullanılır. Kuş; mutluluk, keyif ve
sevginin sembolüdür. Güç ve kuvveti
simgeler. O, Anadolu’da kurulmuş çeşitli
yerleşimlerin, imparatorluk sembolüdür.
Kuşlar ayrıca ilahi mesajcılara ve uzun
bir yaşama işaret eder. Ejderha ile
dövüşmüş Anka kuşu, baharı haber verir.

Pıtrak

Pıtrak, insanların giysilerine ve
hayvanların tüylerine yapışan pamuksu bir
bitkidir. Onun, kem bakışları savuşturmaya
gücünün yettiğine inanılır. Diğer taraftan
çiçeklerle dolu anlamında gelen “Pıtrak
gibi” deyimi, bu motifin bolluğun bir
sembolü olarak un torbaları üzerinde
kullanılmasını açıklar.

Sandık

Bu motif genelde genç bir kızın çeyiz
sandığını simgeler. Bu sandığın içindeki
nesneler, eşinin evinde kullanılmak için
olduğundan genç kızın beklentileri ve
ümitleri dokuduğu, ördüğü ve üzerine nakış
işlediği parçalara yansıtılır.

Çengel ve Haç

Türk halılarında haçlar ve çeşitli çengel
tipleri, insanları tehlikelerden koruması
için sık sık kullanılır.

Ejderha

Ejderha, aslan gibi ayakları, yılan gibi
kuyruğu olan ve kanatları bulunan
mitolojik bir yaratıktır. Ejderha, hava ve
suyun efendisidir. Ejderha ve Anka’nın
uçuşunun, bereketli bahar yağmurları
getirdiğine inanılır. Kocaman bir yılan
olduğuna inanılan ejderha, hazinelerin ve
hayat ağacı gibi sırlı nesnelerin
koruyucusudur.

Kartal

Güç, kudret, muska, hükümet egemenliği ve
eski dini törelerden ortaya çıkan
tılsımlar gibi öğeleri temsil eden kartal
figürleri, halı dokumacılığında totemleri
işaret eder.

Küpe

Anadolu’da küpeler evlilik hediyesi olarak
vazgeçilmezdir. Bu motifi kullanan bir
kız, ailesine evlenmek isteğini dolaylı
olarak belli etmeye çalışır.

Göz

Bazı insanları kötülüğe, zarara,
şansızlığa ve hatta ölüme bile sebep olan
güçlü bakışları olduğuna inanılır. Göz
motifleri, insan gözünün kem bakışlara
karşı en iyi koruyucu olduğu inancından
dolayı ortaya çıkarıldı.

Bereket

Birlikte kullanılmış “elibelinde” ve “koç
boynuzu” motifleri bir erkek ve bir kadını
belirtir. Bereket deseni, dişiyi gösteren
iki adet “elibelinde” motifi ve erkeği
gösteren iki adet “koç boynuzu” motifinden
oluşur. Kompozisyonun ortasındaki göz
motifi, aileyi kem gözlere karşı koruması
için kullanılmıştır.

Bukağı

Bukağı; aile birlikteliğinin devamına,
aşıkların düşkünlüğüne ve birlikte olma
umuduna işaret eder.

El, Parmak ve Tarak

El, Parmak ve Tarak motifi, parmakların
kem gözlerden koruduğunu temsil eden beş
çizgi ve beş noktayı kapsar. El motifi,
verimlilik ve iyi şansı birleştirir. Aynı
zamanda bu motif, Hz. Muhammed’in kız
kardeşinin elini sembolize ettiği için de,
kutsal bir anlam taşır. Tarak motifi
genellikle evlilik ve doğum ile
ilişkilidir. Bu motif, evlenme arzusunu ve
doğumu kem gözlere karşı korumayı ifade
eder.

Elibelinde

Elibelinde, anneliğin, dişiliğin ve
verimliliğin sembolüdür.

Saçbağı

Saçbağı motifi, evlenmeye olan istediği
temsil eder. Eğer bir kadın saçından bir
tutamı dokumasında kullanırsa, bu onun
ölümsüzlüğe olan arzusunu dillendirir.

Koç boynuzu

Koç boynuzu, Türk halılarında üretkenlik,
kahramanlık, güç ve erkeksiliğe alamettir.
Bununla birlikte bu simge, bunu dokuyan
kişinin mutlu olduğunun ve bunu açıkça
belirttiğinin ifadesidir.

Su yolu

Su yolu, suyun insan hayatındaki önemini
vurgular.

Akrep

Akrebin zehrinin korkusundan dolayı,
insanlar kendilerini bu hayvana karşı
korumak için, akrep veya akrep kuyruğuna
benzer mücevherleri taşırlar. İşte akrep
motifi de bu amaçla kullanılır.

Yıldız

Yıldız motifi, Türk halılarında
üretkenliği temsil eder.

Hayat ağacı

Hayat ağacı motifi, sonsuzluğun
sembolüdür. Bu motif, ölümsüzlüğü
araştırmanın ve ölümden sonra yaşam olduğu
umudunun bir nişanıdır.

Kurt izi

İnsanlar bu motifi, kurtlardan ve
canavarlardan korunmak için kullanırlar.
Tarih öncesi zamanlarda, insanlar
tehlikeli hayvanlardan kendilerini korumak
için, bu hayvanları taklit etmenin veya
onlara benzer şekiller yapmanın doğru
olduğuna inanırlardı