Tolunoğulları

Konu: Tolunoğulları Paz Ekim 11, 2009 5:45 pm

Tolunoğulları
Dokuzuncu asırda Mısır ve Suriye'ye hâkim olan Türk-İslâm devletlerinden.
Tolunlular, İslâm halifeliği toprakları içinde kurulan ilk müstakil Türk
siyasi teşekkülüdür. Kurucusu, Oğuz Türklerinden Ahmed bin Tolun idi. Halifelik
merkezi, Bağdat yakınlarındaki, Samarra'da bulunuyordu.
Ahmed'in babası Tolun, Abbâsi Halifesi El-Mu'tasım (838-842) zamanında,
cesareti ve bilgisiyle şöhret yapmış bir zâttı. Ahmed de aynı derecede cesur
ve bilgili bir şahsiyetti. Abbasi valisinin vekili olarak Mısır'a geldi.
Mısır valisi oldu. Nüfuzunu Filistin ve Suriye'ye kadar genişletti. Ülkesinde
imar faaliyetlerinde bulunup, lüzumlu askerî tedbirleri alarak, kuvvetli bir
ordu kurdu. Abbasiler, Irak'taki zenci esirlerle meşgul olurken, istiklâlini
ilan etti (868).
Ahmed bin Tolun, Mısır maliyesinde ıslahat yaptı. Mısır ahalisini
darlıktan kurtarması sebebiyle çok sevilip, tutuldu. Kısa zamanda Şam, Halep,
Antakya şehirleriyle birlikte Suriye'yi idaresine aldı. Adana ve Tarsus
bölgesini de ülkesine bağladı. Ahmed bin Tolun'un 884'te vefatıyla, yerine,
oğlu Humâreveyh geçti.
Humâreveyh (884-896) zamanında, Tolunoğullarının ikbali daha da parladı.
Devletin sınırları; Toroslar, El-Cezire ve Irak'a kadar genişledi. 892'de
yeni Abbasî halifesi olan El-Mu'tezid, hilâfete gelişinde Humâreveyh ve onun
vârislerine, üç yüz bin dinar vergi mukabilinde, otuz yıl süreyle, Mısır ile
Toros sıradağlarına kadar Suriye'yi ve Musul hariç, El-Cezire'yi verdi.
Antlaşma, daha sonra, Tolunluların çok az lehine olacak şekilde yeniden
tanzim edildi. Humâreveyh, kızı Kadr-ün-Nedâ'yı, Abbasî halifesine,
destanlaşan bir merasimle verdi. Humâreveyh, Suriye'ye yaptığı bir sefer
sırasında, köleleri tarafından, otuz iki yaşındayken öldürüldü (896).
Humâraveyh'in genç yaşta öldürülmesi, Tolunoğulları Devleti ve Mısır için
büyük bir talihsizlik oldu.
Yerine geçen oğlu ve kardeşleri, istiklallerini koruyamadılar. Suriye
çölündeki sapık Karmatileri kontrol edememeleri, halifenin büyük bir ordu
göndermesine sebep oldu. Mısır ve diğer ülkeleri, Abbasi Halifesi
El-Muktefi'nin kumandanı Muhammed bin Süleyman tarafından ele geçirilerek,
bölge valilerinin idaresine verildi. Tolunoğlu hanedanı mensupları, Bağdat'a
götürüldü (905).
Tolunoğulları zamanında Mısır, altın çağını yaşadı. İktisadî ve ticarî
bakımdan gelişip zenginleşti. Halkın üstündeki ağır malî yükler kaldırılarak
refah seviyesi yükseltildi.İmar faaliyetlerinde bulunulup, büyük mimarî
eserler yapıldı. Güçlü bir donanma kuruldu. Ahmed bin Tolun, Kahire yakınlarına
Fustât şehrini inşa ettirip, burayı başşehir yaptı. Tolunlulardan kalma
Tolunoğlu Ahmed Camii, 9. yüzyılda yapılmasına rağmen, çeşitli istilâ ve
zamanın tahribatına uğradığı halde, hâlâ ibadete açıktır. Tolunoğlu Ahmed
Camii yanında, vakıf olarak hastane, eczane ve iki de hamam vardı. Yeni inşa
edilen Fustât ve El-Ketâ'i'de hükümdarın sarayı etrafında, kumandanların
konakları; iktisadî, ticarî ve sosyal hayatın vazgeçilmez müesseseleri olan
pek çok cami, çarşı, han, hamam, değirmen ve fırın vardı. El-Ketâ'i'de askerî
iskân, milliyetlere göreydi. Her kavmin mahalleri ayrıydı. Tolunlular
ordusunun mevcudu, yüz bine yaklaşırdı. Ordu, Türk ve Sudanlılardan meydana
gelirdi. Ordunun kışlaları, kumandanların konakları etrafındaydı.
Tolunoğulları devrinde Mısır, başta edebî, tarihî, dînî ve felsefî ilimler
olmak üzere muhtelif ilim sahalarında, büyük gelişme gösterdi. İlme ve
âlimlere önem veren emirlerin evleri, birer ilim merkezi hâlindeydi.
Tolunoğlu hükümdarları, halka karşı cömert davrandıklarından, şair ve
edipler, onların ihsanlarına nail olmak için etraflarına toplanmışlardı. Bu
devirde Arap dili ve edebiyatı üzerinde çalışan El-Velid bin Muhammed
et-Temîmî, Ahmed bin Câfer ed-Dineverî ile tefsir, hadis, fıkıh ve kıraat
ilimlerinde Kadı Bekkar bin Kuteybe, Debi bin Süleymân el-Murâdî ve Ebû Câfer
Tahavî, bölgede yaşayan âlimlerin ileri gelenlerindendiler.