Göktürk Alfabesi

Konu: Göktürk Alfabesi Paz Ekim 11, 2009 5:44 pm

Göktürk Alfabesi

Türklerin siyasal
varlık olarak tarih sahnesine çıkmaları, Milattan önceki yüzyıllara,
Hiung-nu`lar dönemine kadar geriye gitmektedir. Hunlar döneminde yazının
kullanıldığına ilişkin bazı kayıtlar olmakla birlikte, bu yazının niteliği hakkında
açık bilgilere sahip değiliz. Bu yüzden Türklerin kullandıkları kesin olarak
bilinen ilk alfabe Göktürkler döneminde yaygınlık kazanan Göktürk alfabesidir.
Son yıllarda Issık-Göl yakınındaki bir kurganda bulunan iki satırdan oluşan
yazı, Göktürk alfabesi karaterinde olup, M.Ö. V.-IV. yüzyıllara
tarihlenmektedir. Bu yüzden de Göktürklere bağlanan ilk Türk yazısının Göktürk
Kağanlığı`nın kuruluşundan yüzyıllarca önce bulunduğunu kabul etmek
gerekmektedir.

İlk Türk
alfabesinden günümüze kalan en büyük kalınıtılar Göktürkler döneminde dikilen
yazıtlarda karşımıza çıkmaktadır. Çözülüp değerlendirilmeleri ancak XIX. yüzyıl
sonunda mümkün olmuştur. Bunlardan ilk bulunanları Yenisey Irmağı boyundaki
yazıtlar olmuştu. 1889′da
da Orhon yazıtları
diye anılan iki büyük yazıt daha ortaya çıkarılmıştı. Öteki yazıtlardan farklı
olarak bunların arka yüzlerinde Çince metinler de vardı. Yani Ankara`daki
Augustus Tapınağı`nda olduğu gibi iki ayrı dilde yazılmışlardı. Danimarkalı Türkolog Wilhelm
Thomsen, 1893`te bu yazıtları çözmüş, böylece bunların Kültigin ve Bilge
Kağan tarafından diktirildikleri, yazının Türklere özgü bir alfabe, dilin de eski
Türkçe olduğu meydana çıkarılmıştı.

Anıtların öneminden
ötürü Orhon
alfabesi diye de anılan Göktürk alfabesinin kökenine gelince, bu konuda çok
farklı görüş ve iddialar bulunmaktadır. Bu alfabede kullanılan işaretler, Runik
diye adlandırılan eski Iskandinav yazısındaki işaretlere benzediğı için Runik
karakterli sayılmış ve o alfabeyle ilişkilli olabileceği öne sürülmüştür.Yazıyı
çözen Thomsen, bu Türk alfabesinin Arani alfabesinden türemiş olabilece
görüşünü savunmuştu. Buna karsın Aristov gibi Rus bilginleri, bu yazıdaki
işaretlerin eski Türk damgalarından alınmış olabileceğine dikkatleri çekmiştir.
A. Cevat Emre ise, Göktürk yazısının Sümer yazısı ile aynı kökten gediğini
varsaymıştır. Bütün bu değişik, hatta çelişik savlar arasinda söylenebilecek
şey, bilim çevrelerinde en çok Thomsen’ın görüşünün tutunduğudur.

Doğu Türkistan
Yazmaları diye adlandırılan eserler bunu kanıtlamaktadır. Bu alfabenin
Göktürkler`den sonra Göktürkler çağında yaygınlaşan bu ilk Türk alfabesi,
yazıtlar dışında yazma eserlerde de kullanılmıştır. gelen Uygurlar döneminde de
bir süre kullanıldığı görülmektedir. 759-760 yıllarında dikilen Şine-Usu yazıtı
ile son yıllarda bulunan Taryat Yazıtı bunu göstermektedir. Bunun dışında
Göktürk alfabesi, bazı değişikliklerle Bulgarlar,Hazarlar, Peçenekler ve
Sekeller tarafından da kullanılmış ve böylece Orta Asya`dan Avrupa içlerine
kadar yayılmıştır.