Gazne Devleti

Gazne Devleti'ni, Samanoğullarının hizmetinde bulunan Türk
komutanlarından Alp Tigin kurdu. Samanoğulları Devleti'nin yanıbaşında,
Afganistan'da bulunan Gazne'yi kendine başkent yaptı. Ölümünde yerine oğlu
geçtiyse de ordu komutanlarından Bilge Tigin ile Sebük Tigin yönetime
elkoydular.

Bilge Tigin'in ömrü kısa sürdü, ama Sebük Tigin, Gazne Devleti'ni güçlendirerek
sınırlarını genişletti. Gaznelilerin en parlak dönemi Sebük Tigin'in oğlu
Mahmut zamanıdır. Mahmut döneminde Gaznelilerin sınırı doğuda Ganj Nehri'ne,
batıda Mezopotamya ve Kafkasya'ya kadar dayanıyordu. Mahmut, Hindistan'ı yağma
ederek getirdiği hazinelerle Gazne kentini zenginleştirdi. Camiler, medreseler
yaptırarak, ünlü bilginleri, şairleri yanına çağırarak Gazne'ye ün kazandırdı.

Ömrünün son yıllarını, gittikçe Horasan dolaylarında güçlenen Selçuklularla
uğraşarak geçirdi. Son Hindistan Seferi'nden dönüşünde öldü. Mahmut'un
ölümünden sonra yerine geçen oğlu Mesut babasının yerini tutamadı.
Selçukluların karşısında tutunamadı; Dandanakan'da üç gün süren çetin savaşta
büyük bir yenilgiye uğradı (1040). Horasan ve Irak'ı onlara bırakmak zorunda
kaldı. Mesut'tan sonra gelen Gazne hükümdarları devleti bir süre daha
sürdürdülerse de başarılı olamadılar. Gazne Devleti, Afganistan'ın yerlileri
olan Gurlular tarafından 1187 yılında ortadan kaldırıldı.

Gaznelilerde Sanat

Gaznelilerden günümüze kalan en önemli sanat eseri, Afganistan'ın Büst
kentindeki Leşgeri Bazar Sarayı'dır. Son yıllarda, gene aynı çevrede cami
kalıntıları da bulunmuştur. Mimarlık yanında süsleme sanatları da Gaznelilerde
önem kazanmıştı. Buna yazı sanatına duyulan ilgiyi de eklemek gerekir: kûfi
yazı en olgun biçimini Gazneli Sultan İbrahim (1059-1099) döneminde almıştır.
Gazneli sanatı Selçuklu ve Hint sanatlarını etkilemiştir.

Gazneli Mahmut

Doğu dünyasının büyük hükümdarlarından biri olan Gazneli Mahmut (967-1030),
babasının ölümü üzerine kardeşini öldürerek tahta geçti. Hindistan'a 17 kez
sefer yaptı. Devletin sınırlarını çok genişletti, İranlı ünlü şair Firdevsi,
Şehname'sini ona sunmuştur.